Hou de voedingsbodem van ons kunstenlandschap levend

De coronacrisis doorkruist de volledige samenleving en zal zowel op korte als lange termijn diepe sporen nalaten, zoveel is zeker. De gevolgen in de cultuur- en kunstensector worden intussen al pijnlijk duidelijk. In M Leuven voelen we die impact op verschillende fronten. Al een paar weken kunnen we geen publiek meer ontvangen. Ons performancefestival Playground kon voor de eerste keer sinds de starteditie in 2007 niet doorgaat. Ondertussen kunnen we geen inkomsten meer genereren, en belangrijker nog: geen kunst tonen aan ons publiek.

Maar goed, M blijft wel boven water. Veel meer zorgen maak ik me om beginnende en opkomende kunstenaars. Zij bevinden zich écht in een kwetsbare positie. Tentoonstellingen worden afgelast of uitgesteld, producties staan onder druk, residenties kunnen niet doorgaan en aankopen worden geannuleerd. Beeldende kunstenaars zijn vaak verplicht om deeltijdse en tijdelijke jobs te combineren om te overleven, om ruimte voor atelier en werk te creëren. Ze zitten in kwetsbare situaties, als freelancer, vrijwilliger, zelfstandige in bijberoep, met kunstenaarsstatuut of via dagcontracten.

Doordat ze zich in zulke tussenzones bevinden, valt een aanzienlijk deel van hen uit de boot voor compensatiemaatregelen in verloning van de overheid. Recente studies van Kunstenpunt, OKO en State of the Arts getuigen van duizenden flexwerkers die momenteel achter het net vissen. Uit eerste hand hoor ik dat er sommigen bij het OCMW gingen aankloppen of hun gehuurde atelierruimte noodgedwongen moeten opzeggen. Ik zag noodkreten passeren op sociale media, waarbij kunstenaars betaalbaar werk te koop aanbieden. Ik hoor meerdere bijzonder getalenteerde kunstenaars die in deze crisis hun kunstenaarschap (tijdelijk) stopzetten.

Hoe kan het dat het statuut van de kunstenaar in het kunstenveld zo enorm précair is, terwijl net de kunstenaar er zo’n essentiële schakel in is? Want: zonder kunst geen instellingen, tentoonstellingen, kunstwerken of voorstellingen. Ze geven ruimte aan verbeelding, helpen ons met hun alternatieve blik om perspectief te zien en te geven, in het bijzonder in onze huidige context van onzekerheid en eenzaamheid. Hun meerstemmigheid vormt de kunstactualiteit én de kunst die we morgen en overmorgen in onze kunstinstellingen willen tonen. Hun veelheid is essentieel.

Het is daarom dringend tijd om werk te maken van een degelijk statuut en betere vergoedingen voor deze groep van creatieve makers. Dit pijnpunt in onze sector is nu urgenter dan ooit tevoren. Het is een verantwoordelijkheid van ons allemaal, en een recht voor toekomstige generaties. Campagnes als ‘Juist is Juist’ benadrukken hun kwetsbare rol en vragen om billijke afspraken. De afgelopen maanden ontstonden al rechtstreekse steunacties zoals SOS Relief, maar in deze crisis moeten we nog een versnelling hoger schakelen.

Ik lanceer dan ook een dringende oproep aan beleidsmakers, maar ook aan alle kunsthuizen, kunstopleidingen en verenigingen om te kijken hoe we vandaag samen de opkomende generatie kunstenaars aan de slag kunnen houden. Blijf niet langs de zijlijn verlamd toekijken, maar geef hen perspectief. Laat onze bloeiende voedingsbodem niet verschralen. Vraag je af hoe we hun oeuvres kunnen ondersteunen. Herdenk de rol die kunstenaars kunnen spelen.

Maar wat kunnen beleidsmakers, musea en kunstinstellingen dan doen? Heel wat van ons zijn zoekend. Toch steken hier en daar inspirerende initiatieven de kop op. Musea Brugge schreef eerder dit jaar een aantal creatieopdrachten rond het Brugse erfgoed uit. De stad Antwerpen trekt budget uit voor aankopen van lokale kunstenaars voor de M UHKA-collectie. Ook in M Leuven streven we ernaar om kunstenaars op diverse momenten in hun loopbaan te begeleiden. Van residenties over eerste presentaties, teksten, publicaties, lezingen en performance tot overzichtstentoonstellingen van gekendere namen. Deze rol zullen we door deze crisis verder uitbreiden en scherpstellen waar nodig. Want we merken dat vandaag zelfs zij die het voordien redelijk goed deden, getroffen zijn.

M Leuven zet zelf ook een actie op poten. Dat doen we op twee manieren. In de eerste plaats met een enveloppe van 100.000 euro, samengebracht door de stad Leuven en Cera. Daarmee kopen we kunstwerken aan van opkomende kunstenaars actief in België. Unieke stemmen die vandaag meer dan ooit steun nodig hebben, namen die al een bijzonder oeuvre opbouwden. Hun werk zal de collectie verrijken en zal in 2021 in M getoond worden. Door een rechtstreekse aankoop hopen we zuurstof te geven, in de eerste plaats financieel, maar ook door in M publieke zichtbaarheid te geven. Een comité van vier experten in de hedendaagse kunst maken in overleg een selectie. In dat comité zetelen ikzelf en Valerie Verhack van M Leuven, Hicham Khalidi, directeur Jan Van Eyck Academie Maastricht en curator Louis-Philippe Van Eeckhoutte uit Brussel.

Daarnaast voelen we dat (het gebrek aan) kunst leeft in de samenleving. In Leuven krijgen we berichten van burgers die ons vragen hoe zij iets kunnen bijdragen in de huidige crisis in onze sector. Met het museumfonds M-LIFE, het fonds van M beheerd door de Koning Boudewijnstichting, lanceren we een crowdfundingcampagne, waarbij we een beroep doen op die publieke betrokkenheid, en waarmee we de aankoopenveloppe zullen vergroten. Met die dubbele actie hopen we een twintigtal opkomende talenten die in België actief zijn te steunen.

Onze actie is misschien een druppel, maar hopelijk helpen we zo een aantal kwetsbare makers om deze crisis door te komen, vermijden we dat ze er de brui aan geven. Laat ons allen samen proberen om de mazen van het net een beetje te sluiten.

Eva Wittocx
Curator Hedendaagse Kunst
M Leuven